List do Tadeusza Perla

List od ojca, Leona Perla (pismo niezmienione, tożsame z pismem przedwojennym), wysyłany jako karta od Marii Karczmarek (osoby pomagającej rodzinie w kontakcie, mieszkającej już na ul. 3 Maja). W liście znajduje się istotna wiadomość dotycząca Jadwigi z domu Perl, przebywającej we Lwowie: rozstała się ze swoim mężem, Stanisławem Wohlem, z którym uciekła na wschód na początku wojny (niebawem wróci do rodziców, do Warszawy).

W liście mowa również o konieczności przeniesienia się babki i Pawła oraz Ignacego z ich mieszkania do sublokatorskiego pokoju. Zapewne chodzi o matkę i być może o braci Leona Perla; nie mamy jednak pewności, zwłaszcza że nie ma potwierdzenia w źródłach archiwalnych, by Leon Perl miał braci o takich imionach. Był synem Maurycego (Moszego, Moszka) i Michaliny (Mindli) z domu Fajertag Perlów (którzy zawarli małżeństwo w 1879, zachowany akt ich ślubu jest cennym źródłem wiedzy na temat rodziny). Maurycy Perl, zamieszkały przy Próżnej 14, buchalter, był synem Awigdora Kelmana i Perły (Cypy Etli), urodzonym w Łomży w roku 1852 lub 1851, umarł w 1926 (zob. akt zgonu w aktach stanu cywilnego wyznania mojżeszowego w Warszawie: UMZ/1926/8 Komisariat PP/201, zob. także nekrologi). Michalina (Mindla) Perl, córka Szlomy Fajertaga i Pesi z Moszków, urodziła się w roku 1855 lub 1856; to możliwe, że żyła jeszcze w okresie getta warszawskiego (jakkolwiek musiałaby być w bardzo podeszłym wieku). W dostępnych aktach archiwalnych znajdujemy zapisy o tylko dwóch jej synach (braciach Leona): Ludwiku, adwokacie (według książki telefonicznej z roku 1939 mieszkał przed wojną w Warszawie na ul. Senatorskiej 6; notabene był to przodek Jana Lityńskiego) i Feliksie (po wojnie: Pawle Sakowiczu, imienia Paweł używał zapewne wcześniej, pada w korespondencji), odnajdujemy też informacje o córce Maurycego i Michaliny Perlów, Amalii, która w 1910 r. w Warszawie poślubiła Izraela Judę Rubinsztejna (w 1914 roku małżeństwu urodził się syn, Kazimierz Wiktor, niestety nie wiemy nic na temat tej części rodziny).

W archiwach nie znajdujemy informacji o Ignacym Perlu; pisała o nim jako „stryju” Tadeusza Perla w swoim przedwojennym liście jedna z jego korespondentek, Pesa Frydlender (zob. MPOLIN-A50.1.39). Wiadomo – z informacji dostępnych w archiwach i archiwalnych publikacji – że był on inżynierem, powiązanym z Domem Handlowo-Przemysłowym od 1921, a według noty z „Polski Gospodarczej” w 1932 – jednym z zarządców Towarzystwa Robót inżynieryjnych Specjalnych Tris w Warszawie. W 1939 (według wpisu z książki telefonicznej) prowadził biuro techniczno-węglowe na ul. Bagatela 15 (tel. 82755).

Treść listu (pisownia i interpunkcja zmodernizowane):

8/4 1941

Mój Drogi! Od czasu Twojej karty z końca ub[iegłego] r[oku] przez cały czas nie mieliśmy od Ciebie żadnej wiadomości. Nie wiemy, czemu to przypisać, tym bardziej, że dowiedzieliśmy się, iż pisałeś tu niedawno do rodziców Emila [Rosensteina]. U nas bez zmian. Matka dużo krząta się w gospodarstwie, ja pracuję. Zarabia się, jak na obecne czasy, skromnie, ale jakoś się żyje. Odżywiamy się znośnie. Zdrowie dopisuje, co jest najważniejsze. Staś pracuje już w swoim właściwym zawodzie, ale nie jest razem z Jadzią. Ona nauczyła się wyrabiać makietki teatralne [tj. imitacje przedmiotów, fragmenty dekoracji – red.] i z tego się utrzymuje. W rodzinie również żadnych zasadniczych zmian. Chyba to, że babcia musiała zlikwidować mieszkanie i przeniosła się do jednego pokoju jako sublokatorka. Paweł i Ignaś są z nią. Wiosna jeszcze się u nas nie ukazała. Pada mokry śnieg, zimno i błotno. Chyba w Paryżu jest już słonecznie i ciepło. Czekamy na wiadomości. Ucałowania

M [skrót od imienia podawanej jako nadawczyni Marii Karczmarek, zapisany jednak dość niewyraźnie]

transkr. Ewa Małkowska-Bieniek, oprac. Przemysław Kaniecki