Kazanie św. Jana

Krajobraz górzysty z wodami rzeki Jordan w głębi. W geometrycznym środku kompozycji widzimy stojącego przodem do widza w klasycznym kontrapoście św. Jana Chrzciciela, który wspierając się na kiju owiniętym białą wstęgą naucza zgromadzonych w trzech grupkach słuchaczy. Prawą dłonią uniesioną do góry wskazuje niebo, nadając swego rodzaju ukierunkowanie ideowe przedstawieniu do złudzenia neutralnemu emocjonalnie. Zarysy postaci giną w brunatnych barwach krajobrazu. Większość słuchaczy siedzi na głazach. Na pierwszym planie bardziej charakterystyczna postać stojącej tyłem kobiety w czerwonej sukni z wyciągniętą w stronę świętego lewą ręką. Z lewej wysokie drzewo i dalej urwisko oraz zabudowania miasta ze średniowiecznymi wieżami i kopułą. W głębi pasmo błękitnych gór. Niebo zasnute chmurami, przez które wydobywa się światło.

Jan Chrzciciel to postać ewangeliczna (ur. ok. 8 r. p.n.e., zm. ok. 28 r. n.e.), prorok i asceta. Był krewnych Jezusa, synem Zachariasza i Elżbiety, a jego cudowne narodziny były zapowiadane przez anioła. Na obrazie wilanowskim przedstawiony jest w czasie swej codziennej aktywności, czyli głoszenia nad rzeką Jordan wezwanie do nawrócenia i udzielania chrztu wodą przybywających doń Żydów. W wodach Jordanu udzielił chrztu także Jezusowi, któremu oddał cześć i nazwał go Barankiem Bożym. Uwięziony i ścięty na rozkaz Heroda Antypasa za krytykę jego związku z Herodiadą; część uczniów Jana Chrzciciela przyłączyła się do Jezusa, inni założyli trwałe wspólnoty, wśród których wczesne chrześcijaństwo szukało wyznawców.

Autor w dziele tym powiela znany schemat uzyskiwania głębi w obrazie sfumato co tłumaczy malowanie pierwszego planu ciepłymi brązami z akcentami czerwieni a tła już z domieszką błękitu. Obraz wykazuje wiele analogii z pejzażami malowanymi przez Domenichina i taka jest robocza (przejęta zresztą za SKP) atrybucja. Podobieństwa znajdziemy też u Claude'a Lorraine’a. Ślad ten zdaje się uprawdopodabniać np. zachowany w zbiorach National Gallery w Ottawie rysunek Lorraina z 1655 r., przedstawiający tożsamy temat.

Obraz zakupiony został prawdopodobnie przez Stanisława Kostkę Potockiego jako dzieło Domenichina.

DWM