Hak do wieszania toreb

W wierzeniach Papuasów bardzo ważną rolę przypisuje się przodkom, którzy obdarzani są dużym szacunkiem i czcią. Kult przodków wywodzi się z przekonania, że zmarli nie odchodzą do innego świata. Pozostają na ziemi i nadal są częścią swojej społeczności, której służą wiedzą i wsparciem. Według Papuasów śmierć uwalnia siłę, która za życia gromadzi się w głowie. Wierzenia te dały początek kultowi czaszek, które m.in. wieszano na hakach kultowych w Domach Duchów, nowogwinejskich świątyniach. Głowy były własnością całej społeczności, a uwalniana z nich moc miała zapewnić dobrobyt i powodzenie całej wiosce. Władze kolonialne i misyjne doprowadziły do likwidacji nowogwinejskiego kultu czaszek, w związki z czym swoje przeznaczenie zmieniły także haki kultowe. W domach mieszkalnych wieszano na nich torby bilum z przedmiotami codziennego użytku oraz żywnością, chroniąc ją w ten sposób przed szczurami, psami i dziećmi. Domowe haki mogły być własnością prywatną, natomiast te wieszane w Domach Duchów należały do całej społeczności. Prezentowany obiekt wykonano w Sepiku Środkowym w Papui-Nowej Gwinei. Obszar ten obejmuje dorzecza Sepiku, na odcinku od miejscowości Ambunti aż po ujście rzeki Yuat. Wśród rzeźbionych obiektów kultowych Środkowego Sepiku dominują przedstawienia antropomorficzne. Rzeźby przodków z tego regionu zazwyczaj mają wydłużony korpus, płaską twarz, prosty nos i wąskie usta. Omawiany hak składa się z rzeźby przodka (najprawdopodobniej żeńskiego) i kotwicowego zaczepu z wyrzeźbioną głową w dolnej części. Kontury twarzy zaznaczono rzędami kontrastowych kropek, które symbolizują oczy mitycznych przodków. Oznacza to, że obiekt mógł być potężnym przedmiotem magicznym. Świadczyć o tym może również głowa umieszczona w dolnej partii haka. Obiekty kultowe obdarzone są potężną mocą zwaną mana. Nie powinny ich dotykać, a nawet przebywać wśród nich, osoby niewtajemniczone, do których należą kobiety i dzieci. Ich wykonaniem zajmują się wyłącznie wtajemniczeni mężczyźni – strażnicy kultu, którzy są w stanie opanować ich siłę. Wierzono, że hak jest „mieszkaniem” przodka, którego zadaniem była ochrona konkretnego domostwa i wioski.

Katarzyna Findlik-Gawron