Chłopiec z fajką

Dwa obrazy Jana Lievensa, o podobnej kompozycji (drugi zob. niżej), malarza holenderskiego, którego los zetknął najpierw z nauczycielem Rembrandta, Pieterem Lastmanem, a późniejpotem z nim samym, powstały we wczesnym okresie jego twórczości, w Lejdzie. Wówczas pod wpływem malarzy utrechsckich, głównie Hendricka ter Brugghena i Gerarda van Honthorsta, zainteresował się caravaggionizmem. Dzielił wtedy pracownię z Rembrandtem i obaj młodzi malarze ulegli fascynacji luminizmem.

Obie kompozycje uważano za parę niesłusznie, ponieważ Młody mężczyzna z fajką dmuchający na żar został później specjalnie przycięty, tak aby miał identyczne rozmiary jak Młody mężczyzna zapalający żagiew. Ponadto sens tych przedstawień ma odmienny charakter. Obraz ukazujący mężczyznę z fajką to scena rodzajowa, dokumentująca nowinkę obyczajową. Moda na palenie fajki zaczęła się rozpowszechniać w 2. połowie. XVI w., kiedy żeglarze angielscy i niderlandzcy przywieźli fajkę i tytoń z Ameryki. Wiadomo, że pierwszy raz zaprezentowano fajkę na dworze brytyjskim w 1596 r., a rozpowszechnili ją w Europie właśnie Holendrzy na początku XVII w. Wykluczona została hipoteza, że obraz jest alegorią jednego z pięciu zmysłów – węchu, gdyż ukazany mężczyzna jeszcze nie zapalił fajki i nie wydobywa się z niej dym.